Η χωματερή πνίγει τις αρχαιότητες στα σκουπίδια

Η θαυμάσια υπαίθρια προϊστορική πινακοθήκη του νεολιθικού οικισμού του Στρόφιλα στην Ανδρο έρχεται πάλι στο προσκήνιο, εξαιτίας της κατακρήμνισης της χωματερής, που λειτουργούσε εντός του αρχαιολογικού χώρου.

Οι ισχυρές βροχοπτώσεις στις αρχές Φλεβάρη συμπαρέσυραν μεγάλο τμήμα της παράνομης χωματερής, που απλώνεται από τη δεκαετία του ’70 στο οροπέδιο Στρόφιλας. Μάλιστα, λίγες ημέρες μετά την κατακρήμνιση η δημοτική αρχή έδωσε εντολή για επαναλειτουργία της χωματερής, αλλά με απόφαση του υπ. Εσωτερικών τελικά έπαυσε η λειτουργία της.

Στην περιοχή που έχει ανακηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος από το 1994 καταγράφονται οι περισσότερες πυρκαγιές κάθε χρόνο από την παράνομη χωματερή.

Τόνοι σκουπιδιών, μπαζών, ηλεκτρικών συσκευών, παντός είδους απόβλητα και τόνοι χώματος παρασύρθηκαν στη δύσβατη χαράδρα και κατέληξαν στον κόλπο Σχοινιά. Εκεί τοποθετήθηκαν θαλάσσια φράγματα από το Λιμεναρχείο, ώστε να μην ξεφύγουν τα απόβλητα στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, ενώ σταμάτησε η απόρριψη αποβλήτων στον αρχαιολογικό χώρο και τώρα ο Δήμος Ανδρου ψάχνει να βρει λύση για τη διάθεση των σκουπιδιών.

Το αίτημα για την απομάκρυνση της χωματερής από τον αρχαιολογικό χώρο Σταυροπέδας - Στρόφιλας - Πύργου - Αγίου Γεωργίου Παντουκίων έχει τεθεί επανειλημμένα από τους τοπικούς φορείς και τους κατοίκους της περιοχής.

Το 2005 ο αρχαιολογικός χώρος χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερης αξίας και απαγορεύτηκε για πρώτη φορά η χρήση του σκουπιδότοπου, χωρίς όμως αυτό να υλοποιηθεί.

Το ΣτΕ σε σχετική του απόφαση (ΣτΕ 293/2010) για παύση της διάθεσης απορριμμάτων στον αρχαιολογικό χώρο, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «Εως σήμερα δεν έχουν τηρηθεί οι όροι προστασίας που έθεσε η προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση, ιδίως ως προς τη λήψη μέτρων πυρασφάλειας, την εκπόνηση μελέτης για τη χωροθέτηση κυττάρων απόθεσης των απορριμμάτων και την επιλογή μεθόδου συμπίεσης και κάλυψής τους.

Πυρκαγιές
Οι παραλείψεις αυτές, οι οποίες, κατ’ επανάληψη, είχαν προκαλέσει την εκδήλωση πυρκαγιών, εξακολουθούν να θέτουν σε κίνδυνο τις αρχαιότητες και τον απαραίτητο για την ανάδειξή τους χώρο. Η αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλου χώρου για την απόθεση των απορριμμάτων του νησιού δεν δικαιολογεί την επί 20ετία λειτουργία χωματερής στον επίμαχο αρχαιολογικό χώρο».

Παρ' όλα αυτά, ο Σύνδεσμος Δήμων Ανδρου έπαιρνε άδεια παράτασης λειτουργίας της χωματερής μέχρι το 2010, οπότε το ΣτΕ ακύρωσε τη σχετική Υπ. Απόφαση που επέτρεπε την παράταση.

Το υπ. Πολιτισμού με δύο έγγραφά του, τον Απρίλιο και τον Ιούλιο του 2010, ζήτησε τη συμμόρφωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προς την απόφαση του ΣτΕ και την οριστική παύση λειτουργίας του παράνομου ΧΑΔΑ. Η Τ.Α. αδιαφόρησε παντελώς στο αίτημα του ΥΠΠΟ. Από την πλευρά του, το υπ. Εσωτερικών τοποθετείται (αρ. πρωτ. 995/4-01-2011) επιρρίπτοντας ευθύνες στους τοπικούς φορείς και την αδυναμία τους να προχωρήσουν στη χωροθέτηση ΧΥΤΑ, όπως προβλέπεται από τον Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) Ν. Αιγαίου.

Τελικά αποφασίστηκε να εξυπηρετηθεί η Ανδρος από τον ΧΥΤ Φυλής στη Δ. Αττική, όπου διατίθενται απόβλητα από όλη την Ελλάδα, καθώς το ζήτημα της διαχείρισης όλων των κατηγοριών των αποβλήτων είναι πανελλαδικό.

Συγκεκριμένα: «αυτό προβλέπεται να γίνει με εγκατάσταση Σταθμού Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων και στη συνέχεια θαλάσσια μεταφορά τους με έναρξη μέχρι τις 30/06/2011, ώστε στο διάστημα αυτό να έχει διευθετηθεί το νομοθετικό πλαίσιο των θαλάσσιων μεταφορών και να έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες ανάθεσης των σχετικών υπηρεσιών».

Το... έγκλημα

• Από το 1983 που ανακαλύφθηκε ο νεολιθικός οικισμός Στρόφιλας μέχρι σήμερα εξακολουθεί να είναι σκουπιδότοπος. Με μεγάλη καθυστέρηση κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος το 1994 (ΦΕΚ 434/Β/9.6.1994), ενώ το 1997 χαρακτηρίστηκε ως αρχαιολογικός χώρος και η περιοχή της Σταυροπέδας - Αγίου Γεωργίου Παντουκίων.
   
• Στην περιοχή της Σταυροπέδας καταγράφονται οι περισσότερες πυρκαγιές κάθε χρόνο, διότι πολλές φορές η χωματερή «πυροδοτήθηκε» και παραδόθηκε όλο το κακοτράχαλο φαράγγι στις φλόγες, προκειμένου να εξοικονομηθεί χώρος για εναπόθεση κι άλλων σκουπιδιών.
   
• «Το ευτύχημα είναι ότι η κατάρρευση της χωματερής δεν προκάλεσε ζημιά στις αρχαιότητες, επειδή βρίσκονται σε μεγαλύτερο υψόμετρο», επισημαίνει η αρχαιολόγος και επικεφαλής των ανασκαφών δρ Χριστίνα Τελεβάντου.

Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΖΗΤΕΙ ΛΥΣΗ
Πρόγραμμα ανακύκλωσης

Ο Δήμος Ανδρου εκτελεί εργασίες τώρα, προκειμένου να μην καταρρεύσει και η υπόλοιπη χωματερή, και όπως μας είπε ο αντιδήμαρχος Ανδρου κ. Λευτέρης Μπάλλας:

«Το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας - Υδρογεωλογίας της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων του Πολυτεχνείου εκπόνησε επείγουσα μελέτη για την αποκατάσταση του χώρου.

Βάσει της μελέτης αυτής εκτελούμε εργασίες σταθεροποίησης της χωματερής, με την έγκριση της ΚΑ' ΕΠΚΑ Κυκλάδων, προκειμένου να γίνει περισυλλογή των διασπαρμένων αποβλήτων και αποκατάσταση του χώρου.

Η απόρριψη σκουπιδιών στον αρχαιολογικό χώρο έχει σταματήσει. Τα απορριμματοφόρα του δήμου είναι γεμάτα, η αποκομιδή σκουπιδιών έχει σταματήσει και τώρα αναζητούμε προσωρινή λύση μέχρι να γίνει ο σταθμός μεταφόρτωσης και να μεταφερθούν τα σκουπίδια στη Φυλή. Από τους δημότες της Ανδρου, σ’ αυτήν τη δύσκολη στιγμή, ζητούμε να ρίχνουν τα ελάχιστα απορρίμματα, αυτά που δεν είναι δυνατόν να διατεθούν διαφορετικά ή να ανακυκλωθούν».

Ακόμη και τη λύση κινητής μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων εξετάζει ο Δήμος Ανδρου που υποστηρίζει ότι υπάρχει αντικειμενική δυσκολία στη χωροθέτηση ΧΥΤΥ στο νησί, καθώς το 40% των εκτάσεων είναι προστατευόμενες περιοχές Νatura, ενώ το υπόλοιπο είναι αρχαιολογικοί χώροι και τουριστικές περιοχές.

Διαχείριση
Ο περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου κ. Ιωάννης Μαχαιρίδης μίλησε στο «Εθνος της Κυριακής» για το πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων και όπως εξηγεί: «Στα νησιά η παραγωγή σκουπιδιών είναι μικρής κλίμακας και εκτιμώ πως η καλύτερη μέθοδος διαχείρισης είναι η επιτόπια αξιοποίηση σε ποσοστό 100%. Θα πρέπει να γίνουν σταθμοί δεματοποίησης - μεταφόρτωσης, όπου θα συγκεντρώνονται τα ανακυκλώσιμα υλικά και ακολούθως θα μεταφέρονται στους ανακυκλωτές.

Το οργανικό υπόλειμμα θα γίνεται κομπόστ (λίπασμα) και θα απορρίπτεται στις ερημοποιημένες πλαγιές, όπου λόγω υπερβόσκησης, εντατικής καλλιέργειας και των πυρκαγιών, έχουν απογυμνωθεί από εδάφη.

Ως Περιφέρεια θα προχωρήσουμε άμεσα στην υλοποίηση τετράμηνου πιλοτικού προγράμματος αξιοποίησης - ανακύκλωσης.

Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι δήμοι έχουν έσοδα από την αξιοποίηση των σκουπιδιών. Στην Ελλάδα προβάλλουμε τα νησιά και τον αρχαίο πολιτισμό τους, αλλά πολιτισμός δεν είναι μόνο τα αρχαία, είναι και το φυσικό περιβάλλον, το οποίο στη χώρα μας εξακολουθεί να υποβαθμίζεται».

Εκτεταμένες βραχογραφίες
«Προϊστορική πινακοθήκη» με μοναδικά ευρήματα

Ο Νεολιθικός οικισμός Στρόφιλας στην Ανδρο χρονολογείται από το 4500-3300 π.Χ. και βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού, στην περιοχή της Σταυροπέδας.

Ο Στρόφιλας είναι μοναδικός σε έκταση, οικοδομήματα και ευρήματα και ο καλύτερα διατηρημένος προϊστορικός οικισμός που έχει αποκαλυφθεί στο Αιγαίο.

Αποτελεί, επίσης, μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις της τελευταίας εικοσιπενταετίας.

Κυρίως εξαιτίας των εκτεταμένων βραχογραφιών, οι οποίες σύμφωνα με την ΚΑ΄ Εφορεία Κλασικών & Προϊστορικών Αρχαιοτήτων (ΕΠΚΑ), αρμόδια υπηρεσία η οποία διεξάγει τις ανασκαφές (5135/16.7.2004) αποτελούν «υπαίθρια προϊστορική πινακοθήκη, κορυφαίο μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς».

Πενιχρή χρηματοδότηση
Οι ανασκαφές πραγματοποιούνται με πενιχρή χρηματοδότηση. Επικεφαλής είναι η αρχαιολόγος δρ Χριστίνα Τελεβάντου, ενώ τα ευρήματα συντηρούνται στο τμήμα Συντήρησης του Αρχαιολογικού Μουσείου Ανδρου.

«Τα ευρήματα στον αρχαιολογικό χώρο ανατρέπουν τα μέχρι τώρα δεδομένα», επισημαίνει η κ. Τελεβάντου. «Με τη σωστική ανασκαφή που διενεργείται καταδεικνύεται ότι, ήδη από την 5η και 4η χιλιετία π.Χ. διαμορφώθηκαν στον γεωγραφικό αυτόν χώρο κοινωνίες με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, που αποτέλεσαν ισχυρό υπόβαθρο, αλλά και εφαλτήριο για τη δημιουργία των αιγαιακών πολιτισμών της πρώιμης Εποχής του Χαλκού, όπως ο Κυκλαδικός.

Στο οροπέδιο του Στρόφιλα, σε μια έκταση 25-30 στρεμμάτων, εκτείνονται τα ερείπια ενός μοναδικού σε μέγεθος και διατήρηση οχυρωμένου οικισμού, που προστατεύεται με ισχυρότατο τείχος και αποτελεί το αρχαιότερο ως τώρα τεκμηριωμένο δείγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής στο νησιωτικό Αιγαίο.

Ο οικοδομικός ιστός είναι εξαιρετικά πυκνός και εντυπωσιάζουν τα κτίρια, αψιδωτά και ορθογώνια, ως προς το μεγάλο μέγεθος, τους πολλούς χώρους και την επιμελημένη ισχυρή τοιχοποιία τους.

ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΛΑΓΙΟΥ
kallipateira@pegasus.gr

Φωτογραφίες: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΛΟΥΚΙΣΑΣ