Το κτίριο του μουσείου και ο Πιτροφός

Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων - Άνδρος: Άποψη του κτιρίουΜουσείο Ελιάς Κυκλάδων - Άνδρος: Άποψη του κτιρίου

Η ιστορική εξέλιξη του οικισμού Πιτροφός της Άνδρου:

Τα πρώτα κτίσματα δημιουργήθηκαν περίπου το 1500 (εποχή Τουρκοκρατίας) στο βορειοδυτικό και υψηλότερο τμήμα του χωριού όπου και ήταν ο πρώτος πυρήνας του. Ο λόγος δημιουργίας αυτών των πρώτων κατοικιών ήταν ο εξαναγκασμός των ανθρώπων από τους Τούρκους να δουλέψουν στα καμίνια για την παραγωγή ασβέστη. 

  Ένα από τα πρώτα κτίρια που κατασκευάστηκαν ήταν το κτίριο του Μουσείου Ελιάς Κυκλάδων διότι το ελαιόλαδο ήταν απαραίτητο και ως πηγή ενέργειας για να έχουν φωτισμό τη νύκτα.

  Τα πρώτα δρομάκια στον οικισμό χτίστηκαν το 1500 στο βορειότερο σημείο. Στην συνέχεια με την οικοδόμηση των νέων κτιρίων στο σημερινό κέντρο του οικισμού δημιουργήθηκαν καινούρια μονοπάτια το 1800 (οι παλαιότεροι κεντρικοί δρόμοι).  Οι αυτοκινητόδρομοι διανοίχτηκαν από το 1920 και μετά (σημερινοί κεντρικοί δρόμοι).Το χωριό αναπτύχθηκε το 1920 αποκτώντας υδραγωγείο και δίκτυο ύδρευσης καθώς και το σχολείο που σήμερα αποτελεί πολιτιστικό κέντρο καθώς και μέρος συγκέντρωσης.

 

  Διαβάστε περισσότερα για τον Πιτροφό στην έρευνα που έκανε το ΕΜΠ για τους οικισμούς της Άνδρου  ΕΔΩ

 

Το κτίριο του μουσείου:

Ο ελαιόμυλος του Πιτροφού, γνωστός και ως "βίδα" του Πιτροφού, αποτελεί μέρος διόροφου κτίριου και καταλαμβάνει σημαντικό τμήμα απο το ισόγειο "κατώγι" της κατοικίας του "βιδάτορα" ή "λιοτριβιάρη", που αναπτύσεται στον όροφο. Αποτελεί θαυμάσιο δείγμα μιας μικρής προβιομηχανικής ζωοκίνητης μονάδας εξαγωγής ελαιόλαδου. Πολλές τέτοιες οικοτεχνικές μονάδες ήταν διάσπαρτες στην ορεινή Ανδρο. Λειτουργούσαν ακόμη κατά τη δεκαετία του '60 και με τον οικοτεχνικό τους χαρακτήρα εξυπηρετούσαν τη μικρή τοπική αγορά.

Το συγκεκριμένο ελαιοτριβείο παρουσιάζει όμως και μια ιδιαιτερότητα: διαθέτει πολλούς χώρους σε αντίθεση με τα περισσότερα ελαιοτριβεία της Ανδρου, όπου η διαδικασία περιοριζόταν σε ένα και μόνο μικρό χώρο. Ολόκληρο το κτίριο χρονολογείται αρκετά πριν το 1857. Διάφορα σωζόμενα στοιχεία, όπως τρία βόλια, δύο πέτρινες πλάκες αλέσματος, και άλλες δομικές λεπτομέρειες του κτιρίου, δείχνουν οτι ήδη λειτουργούσε κατά το 18ο αιώνα. Το 1857 άλλωστε, μεταπωλήθηκε, μαζί με την οικία του ορόφου, ως ολοκληρωμένο ελαιοτριβείο.

Με επιμελημένη εξωτερική πρόσοψη και εσωτερική λιθοδομή παρουσιάζει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως καμάρες, τζακότοπο, πέτρινο καζάνι, στέρνα, πέτρινες κλίμακες διαφόρων τύπων, παραδοσιακά είδη οροφών, κ.ά., που απαντώνται στην αγροτική Ανδρο και χαρακτηρίζουν την αισθητική λειτουργικότητα της αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων γενικότερα.

Ο πρώτος ιδιοκτήτης του το έδωσε ως προικώο για την κόρη του Διαμάντω στο σύζυγό της Σταμάτη Μηλέο. Το κτίριο είναι γνωστό με την επωνυμία "Δεσποτικό", καθώς το 1823 στην κατοικία έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο εξ Άνδρου καταγόμενος μητροπολίτης Βάρνης  (πόλη της σημερινής Βουλγαρίας) Φιλόθεος Καρκάκης. Το 1955 η Διαμάντω, χήρα τότε του Σταμ. Μηλέου, το πούλησε στο Μιλτιάδη Γονέο, ναυτικό, ο οποίος το λειτούργησε μέχρι το θάνατό του το Γενάρη του 1963. Η χήρα του, Ελισάβετ Γονέου, συνέχισε για 4 ακόμη χρόνια τη λειτουργία του λιοτριβιού έως το 1967, οπότε διεκόπη οριστικά. Εκτοτε ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη απο συγγενικά της πρόσωπα. Το 1997, ολόκληρο το κτίριο (κατοικία και παλαιό λιοτρίβι) αγοράστηκε απο τον Ανδριώτη Δημήτρη Χέλμη καταγόμενο απο τον Πιτροφό, πολιτικό μηχανικό και σημερινό ιδιοκτήτη.

O Δ. Χέλμης διαμόρφωσε το ισόγειο όπου βρίσκεται το παλαιό λιοτρίβι που διασώζει ολόκληρο τον εξοπλισμό του σε επισκέψιμο μουσειακό χώρο ως Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων. Ο επισκέπτης σήμερα ανεξαρτήτως ηλικίας μπορεί να δει απο κοντά ένα τυπικό δείγμα μιας καλά σωζόμενης μικρής  προβιομηχανικής  τεχνολογίας ελαιοπαραγωγική μονάδα και να γνωρίσει καλύτερα τη λειτουργία μιας παραδοσιακής μορφής οικοτεχνίας, παρακολουθώντας και σχετικό βίντεο από τη διαδικασία της ζωοκίνητης λιοτρίβισης που έγινε στο χώρο του μουσείου το έτος 2000.