Το γέμισμα των τσαντίλων με τον ελαιοπολτό + video
Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων - Άνδρος: Η ξύλινη σκάφη με το πέτρινο τραπέζι που γινόταν το σαντίλιασμα. Λεπτομέρεια
Από την πλάκα μετέφεραν το χαμουρι σ' ένα δοχείο, σε μια σκάφη, ντενεκέ τις περισσότερες φορές και το έριχναν σε ένα μεγάλο δοχείο. Ο χώρος που γινόταν το σαντίλιασμα δεν ήταν παντού ο ίδιος. Είχε το δοχείο για το χαμουρι και κάποιο πάγκο, όπου επάνω γινόταν όλη η δουλειά. Το δοχείο για να μπαίνει το χαμουρι ήταν είτε μόνιμο κτιστό από πλάκες, το «πιθολάκι» ή «γλυφτό» από πέτρα, που ονομαζόταν «γούρνα», ή από κορμό δένδρου ή παλιά ξύλινη γούρνα από λιοτρίβι ή μι-σόβάρελα ή τέλος κάποια σκάφη, πάνω σε μιά πλάκα με αυλάκι για να μην χάνεται καθόλου λάδι. Το πιθολάκι ήταν 70 χ 70 πόντοι, από πλάκες όρθιες από σχιστόλιθο τετραγωνισμένες και με ασβεστοκο-νίαμα στις γωνίες. Το συγκεκριμένο πιθολάκι χωράγε μία στάμπα δηλαδή 10 καυκιά ελιές ( η αναφορά αυτή είναι του Γιάννη Ρέρρα για συγκεκριμένη βίδα, άλλες βίδες χρειάζονταν άλλη ποσότητα ελιές για μιά στάμπα).
Το λάδι μέσα στην γούρνα «πιεζόταν» και έβγαινε επάνω, ειδικά όταν ήταν ο καιρός ζεστός. Ηταν το πρώτο λάδι, το «δοκίμαζαν» με το κουτάλι, έτσι πριν στυφτεί. Ελεγαν ότι αυτό ήταν το καλύτερο. Το δοκίμαζαν και πίναν κρασί και βάζαν στο φαγητό τους. Ελεγαν αυτό το λάδι από την γούρνα είναι «παρθένο», «νηστίσιμο».
Το σαντίλιασμα ήταν αποκλειστική δουλειά του βιδάτορα, όπως και το «ξεσαντίλιασμα». Είχε ένα πιάτο εμαγιέ, που αρχικά θα ήταν και αυτό ξύλινο, γλυφτό, και με αυτό έβαζε το χαμουρι στην «σαντίλα». Η δουλειά αυτή αν και δεν απαιτούσε μυϊκή δύναμη ήταν εξαιρετικά ανθυγιεινή. Η αναφορά σ' έναν βιδάτορα είναι ότι τα χέρια του ήταν σκασμένα μέχρι το κόκκαλο από τα οξέα του λαδιού.
The player will show in this paragraph
Οι «σαντίλες» ή «νάπες» (περιοχή Γαυρίου) ήταν από κατσικίσια τρίχα. Αρχικά τις κατασκεύαζαν στην Ανδρο, μετά τις αγόραζαν από το Μοναστηράκι. «Θυμάμαι που η γιαγιά μου έγνεθε από τις τρίχες της κατσίκας. Ηταν ένα πράγμα μάλλινο μαύρο».
Το σαντίλιασμα γινόταν επάνω σ' ένα ξύλο πού είχε ένα πλαίσιο από τέσσερεις ξύλινες πήχεις σα καλούπι στο σχήμα της διπλωμένης σαντίλας.
Εβαζε το χαμουρι στη σαντίλα με το πιάτο, άπλωνε με το χέρι το χαμουρι και έβαζε πρώτα την αριστερή γωνία, μετά την απέναντι προς το σώμα του, τρίτη αυτή που ήταν προς το σώμα του και τέταρτη την δεξιά γωνία που είχε το κορδόνι, περνούσε το κορδόνι από το κάτω μέρος και το πήγαινε διαγωνίως και το έδενε σαν πακέτο κάνοντας ένα σταυρό για να λύνεται εύκολα. Η σαντίλα δένεται με κορδόνι γιατί ανοίγει.
Στην σαντίλα έβαζε 5-6 κιλά χαμουρι ανάλογα τη βίδα, αλλού ήταν μεγαλύτερες και αλλού μικρότερες. Ο πρώτος που θα έβγαζε λάδι ήταν ο βιδάτορας γιατί οι σαντίλες πίνανε λάδι.