Το ξεθέρμισμα

Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων - Άνδρος: Το καζάνι για το ζέσταμα του νερού με τη στέρνα Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων - Άνδρος: Το καζάνι για το ζέσταμα του νερού με τη στέρνα Αφού γέμιζε η δεύτερη γούρνα που είχε το καθαρό λάδι το έπαιρνε ο βιδάτορας με γαλόνια και το έριχνε στην «γόνα» ή «βούτα», όπου γινόταν το «ξαμούργιασμα». Αυτό ήταν ένα δοχείο που είχε από κάτω κάνουλα, συνήθως παλιά ήταν πήλινο, τελευταία το είχαν κάνει από λαμαρίνα. Πιό παλιά για να κλείνει αυτή η τρύπα έβαζαν ένα κομμάτι από κορμό αγκινάρας για φελλό και μιά πέτρα για να το σφηνώνει Η μετάγγιση αυτή γινόταν με ένα «αγκλούπι» ή «αγκλιά» από κομμένο κολοκύθι. Εριχνε μετά θερμό νερό γύρω γύρω για να αραιώσει κάπως το λάδι, να «τραβάει» όλα τα χοντρά να κατακαθίσουν. Αφού το άφηνε κάμποση ώρα, άνοιγε την κάνουλα και έβαζε το χέρι του βαστώντας τον πίρο της κάνουλας να βγει λίγο ή πολύ. Στη αρχή έβγαζε νερό με αμούργια. Μετά άρχιζε να βγάζει «μάτια» από λάδι ή «καντήλες» και αφού είχε βγάλει αρκετά, με το χέρι ψάχνωντας καταλάβαινε ότι ακόμα έβγαζε κάποια χοντρά, υπολείματα από ψύχα ελιάς. Οταν καταλάβαινε ότι πιά έβγαζε αρκετά καθαρό λάδι το έκλεινε και άρχιζε να μετράει από πάνω και όταν έφτανε στο τέλος που αντιλαμβανόταν ότι ήταν αμούργια με κάποια κομμάτια, σταμάταγε το μέτρημα. Αυτό το λάδι το έβαζε χώρια για το αφεντικό, ήταν τα «χοντράδια». Ηθελε μεγάλη τέχνη για να πιάσει ο μάστορας το λάδι καθαρό χωρίς νερό. Οπως έφευγε η αμούργια να πάει για το ποτάμι απ' έξω από το λιοτρίβι είχαν ένα λάκο. Περνώντας από εκεί λαμπικάριζε η αμούργια και επέπλεε το χοντρό λάδι. Μπορούσες στις 100 οκάδες λάδι να έχει 100 δράμια χοντρό. Το έπαιρνε και αυτό για σαπούνι. Το καθαρό λάδι το μέτραγαν με ένα «μπότι». Ηταν πήλινο και μετά έγινε ντενεκεδένιο. Ηταν πλατύ κάτω και στρογγυλό επάνω. Παλιά το λάδι το βάζαν σε τουλούμια και μετά σε μπιτόνια. Στα τουλούμια το βάζαν σε χωνί από φλασκιά. Το έφτιαχναν κόβοντας την επάνω και κάτω. Με τον καιρό το ξεθέρμισμα εγκαταλείφθηκε και μετά το πρώτο σφίξιμο που έβγαινε το λάδι και ανάλογα με το αφεντικό, που είχε τις ελιές, μπορεί να μην ξεθερμίζανε. Το καζάνι δούλευε συνέχεια με πυρήνα για να κρατάει το νερό ζεστό. Για το καζάνι υπήρχε το νερό σε δεξαμενή ή μέσα ή απ' έξω από το κτήριο. «Είχαμε κουβά για το νερό αλλά καΐκι, όπως το κάναμε τότε, βουτάγαμε το μπουγέλο μέσα το ρίχναμε στο καζάνι».