Άνδρος: Η αρχαιότερη παράσταση πλοίου στο Αιγαίο. Ναός Ταξιάρχη στον Πιτροφό της Άνδρου 11ος αιώνας. Ξερολιθιές με στήματα στην Άνδρο.

Η Ανδρος είναι ένα νησί που εκτός από την ναυτιλία δεν είναι ευρύτερα γνωστό στον κόσμο. Τελευταία με τη κίνηση που έχουν δημιουργήσει τα «μουσεία» έχει αρχίσει να γίνεται γνωστή σ' ένα επιλεγμένο κοινό. Ομως ελάχιστοι «ξένοι», εκτός από τους ίδιους τους Ανδριώτες γνωρίζουν το πραγματικό νησί. Αλλωστε δεν βρέθηκε ποτέ στο προσκήνιο της ιστορίας.    Η μόνη στιγμή στην ιστορία που μπορεί να θυμηθεί κανείς «ξένος» για την Ανδρο είναι η περιβόητη ναυμαχία του Κάβο Ντόρο με τον Λάμπρο Κατσώνη και περισσότερο γνωστό το «αν σ' αρέσει μπάρμπα Λάμπρο, ξαναπερνά από την Ανδρο». Η Ανδρος δεν είναι όμως σαν τα άλλα νησιά των Κυκλάδων. Υπάρχει μιά ιδιορρυθμία που μέχρι σήμερα κάνει το νησί να είναι πραγματικά πολλά νησιά, πολλοί κόσμοι διαφορετικοί μεταξύ τους. Τα βουνά και οι βαθειές κοιλάδες χωρίζουν όχι μόνο το τοπίο αλλά και τους ανθρώπους. Στην Ανδρο λοιπόν, υπάρχουν πολλές κουλτούρες, πολλοί τρόποι, πολλές γλώσσες και προφορές που δεν θα περίμενε κανείς, ούτε φανταζόταν ότι θα συναντήσει. Ετσι κάτι που γίνεται και λέγεται σ' ένα μέρος του νησιού δεν γίνεται και σε όλα τα άλλα. Για να γνωρίσει κανείς το νησί και να έχει πραγματική γνώση και άποψη για ένα θέμα θα πρέπει να μιλήσει με πολύ κόσμο, σε όλες τις πλευρές του νησιού. Αυτό φυσικά συμβαίνει και με το αντικείμενο αυτής της μελέτης όπως θα φανεί πιό κάτω. Ποιά είναι όμως η πραγματική μορφή του νησιού; Σίγουρα δεν είναι εκείνη που παρουσιάζει η περιοχή από το Γάυριο μέχρι το Μπατσί με τους ξένους τουρίστες του καλοκαιριού και τους Αθηναίους του Σαββατοκύριακου. Η πραγματική εικόνα είναι ενός γεωργικού νησιού όπως αυτή διαμορφώθηκε από την εποχή που πάτησε το πόδι του στο νησί ο πρώτος Ανδριώτης. Η ναυτική εικόνα έρχεται πολύ μετά, στα τέλη του 18ου αιώνα και μάλιστα σε περιορισμένο χώρο, στην περιοχή της Χώρας και των Στενιών. Πολύ πρόσφατα θα ξαπλωθεί σ' όλο το νησί και θα γίνει η γνωστή «ναυτική» Άνδρος. Παρ' όλα αυτά το νησί θα διατηρήσει μέχρι σήμερα το γεωργικό-κτηνοτροφικό χαρακτήρα του. Οι ναυτικοί δεν θα ξεχάσουν την γη και πολλές φορές θα εναλλάσονται από τον ένα χώρο στον άλλο. Σίγουρα η σύνταξη τους ξαναδένει με την μακραίωνη παράδοση της ασχολείας με τη γη. Μία γεωργική απασχόληση είχε κάνει την Ανδρο φημισμένη παλαιότερα. Το μετάξι. Αυτό έφερε πολύτιμο χρήμα με τις εξαγωγές του. Δημιούγησε εμπόρους. Δυστυχώς η αρρώστια του μεταξοσκώληκα κατέστρεψε την καλλιέργεια στα τέλη του 19ου αιώνα. Εκτός, όμως από το μετάξι, πάντα υπήρχαν οι διάφορες καλλιέργειες για την επιβίωση των κατοίκων της. Μία από τις καλλιέργειες ήταν και της ελιάς. Η καλλιέργεια της ελιάς στην Ανδρο δεν ήταν ποτέ για τίποτε άλλο από την διατροφή των κατοίκων της. Οταν υπήρχε μεγάλη «λαδιά» μπορούσε να γίνει εξαγωγή αλλά πάντα η ποσότητα ήταν πολύ μικρή. Ετσι δεν απασχόλησε ποτέ τους ξένους εμπόρους, ειδικά τους Γάλλους που χρειάζονταν λάδι για τις σαπωνοποιίες της Μασσαλίας. Ο Φελίξ Μπωζούρ στα τέλη του 18ου αιώνα έρχεται στην τότε οθωμανική Ελλάδα και καταγράφει τις εμπορικές δυνατότητες. Επισκέπτεται την περιοχή και γράφει πολλά για το λάδι και την καλλιέργεια στην Αττική. Αλλά η διπλανή Ανδρος τον αφήνει αδιάφορο. Ετσι ακόμα και με την έλλειψη πληροφοριών μπορούμε να σχηματίσουμε εικόνα για την Ανδρο. Η Ανδρος δεν είχε τίποτα σημαντικό για εμπορική εκμετάλλευση εκτός από το μετάξι. Αυτή η έλλειψη εμπορευματοποίησης δεν δημιουργεί πίεση για ανανέωση σε τεχνικές. Και απ' ότι φαίνεται διατηρούνται μέθοδοι αρκετά πρωτόγονοι που επιζούν στην μνήμη όπως το «πέτρωμα» για την πίεση του ελαιοπολτού. Η καλλιέργεια της ελιάς στην Ανδρο, χαρακτηρίζεται σαν μιά από τις βασικές πηγές διατροφής των κατοίκων της και διατηρεί μέχρι τους μεταπολεμικούς χρόνους τεχνικές επεξεργασίας και τρόπους καλλιέργειας παμπάλαιους. Παρ' όλα αυτά, υπάρχει κάτι που κάνει την καλλιέργεια της ελιάς στην Ανδρο να ξεχωρίζει και τελικά να είναι εξαιρετικά σημαντικό. Αυτό είναι η ίδια η ονομασία του δένδρου. Είναι το «λάινο», το δένδρο της ελιάς, και ό «κόσινας» ή το «κοσίνι», η αγριελιά. Το λάινο προέρχεται από το ομηρικό «ελάινο», που είναι τρ ξύλο της ελιάς και το κοσίνι προέρχεται από τον «κότινο», που είναι το στεφάνι από αγριελιά, έπαθλο των αγώνων. Η επιβίωση αυτών των δύο λέξεων μαζί στην Ανδρο, κάνουν την ασήμαντη, κατά τα άλλα, καλλιέργεια της ελιάς στο νησί, να είναι εξαιρετικά σημαντική για την συνέχεια του πολιτισμού μας.